ဆူးေလေစတီေတာ္ သမိုင္း

ဆူးေလေစတီေတာ္တည္ေနရာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕လည္ေခါင္၊ ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမအနီးဉာဏ္ ေတာ္ ၁၅၁-ေပေက်ာ္ၾကားမႈ ၿမိဳ႕လည္ေခါင္မွ ကပ္ေက်ာ္ဘုရားဆူးေလေစတီေတာ္သည္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕လည္ေခါင္ရွိ ဆူးေလဘုရားလမ္းႏွင့္ မဟာဗႏၶဳလမ္းဆံု(ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမအနီး)တြင္ တည္ရွိသည္။

သမိုင္းေၾကာင္း

သီဟဒီပမင္းႀကီးသည္ ရဟႏၲာအရွင္သူျမတ္တို႔၏ သာသနာျပဳ ရည္မွန္းခ်က္အတိုင္း သာသနာေတာ္ ထြန္းကားျပန္႔ပြားေရးအတြက္ အမတ္သူရဲေကာင္းမ်ားအား လမ္းညႊန္ခ်က္ေပး၍သာသနာခရီးကို စီစဥ္ေပးခဲ့သည္။ အမတ္သူရဲေကာင္းတို႔သည္လည္းဘုရင္ညႊန္ၾကားခ် က္အတိုင္းဗုဒၶျမတ္စြာ၏ဓာတ္ ေတာ္၊ဆံေတာ္မ်ားအား ပင့္ေဆာင္၍ေရႊတိဂံု ေစတီေတာ္ ႀကီးတည္ရာ သိဂၤုတၱရ ကုန္းေတာ္ပတ္လည္တြင္ ေစတီေတာ္မ်ား တည္ထားကိုးကြယ္ရန္ ႀကိဳးစားစြမ္းေဆာင္မႈမ်ား ျပဳခဲ့ၾကသည္။သမိုင္းအေထာက္အထားမ်ားအရ ဆူးေလေစတီ ေတာ္အားအသုတ္အမတ္ ႀကီး တည္ထားသည္ဟုသိရ၏။သူရဲေကာင္းအသုတ္အမတ္ႀကီး တည္ထားသျဖင့္ သမိုင္းအခ်ဳိ႕တြင္ “က်ဳိက္အသုတ္” ဘုရားဟုေတြ႕ရ၏။က်ဳိက္- ဘုရား၊ အသုတ္ -အမတ္ႀကီးဟု အဓိပၸါယ္ရ၏။ အသုတ္အမတ္ႀကီးဘုရား ဟုဖြင့္ဆုိရမည္ျဖစ္၏။ သို႔ႏွယ္ပင္အခ်ဳိ႕ပညာရွင္တို႔က အသုတ္ဟူသည္မွာ ဆံေတာ္ဟု ဖြင့္ဆိုၾကသျဖင့ ္ “ဆံေတာ္ဘုရား” ဟု ေခၚဆုိႏုိင္၏။

သို႔ႏွယ္ပင္အခ်ဳိ႕သမုိင္းပညာရွင္တို႔က ဥကၠလာပမင္းႀကီး ေ႐ႊတိဂံုဆံေတာ္႐ွင္တည္ထားရာ သိဂၤုတၱရ ကုန္းေတာ္ အားရွာေဖြစဥ္ စုေ၀းတိုင္ပင္ရာဌာနျဖစ္သျဖင့္ “စုေ၀းေစတီ”ဘြဲ႕မည္ တြင္သည္ဟုလည္း ဆုိၾက၏။ ဤကဲ့သို႔ပင္ အခ်ဳိ႕က ဘဒၵကမၻာ၌ ပြင့္ေတာ္မူမည့္ ဘုရားရွင္တို႔အားမီလိုက္သည့္ ေလးဆူနတ္ႀကီးတို႔၏ စုေ၀းေနရာ၌တည္ထားေသာေၾကာင့္ “ေလးဆူေစတီ” ဟုေခၚတြင္ ၾကသလို ကာလေ႐ြ႕လ်ားခဲ့ၿပီး ပဋိေလာမျပန္၍ “ဆူးေလေစတီ”ဟုေခၚတြင္သည္ဆိုၾက၏။ မည္သို႔ျဖစ္ေစ ဆူးေလေစတီသည္ ေ႐ႊတိဂံုေစတီေတာ္ႀကီး၏ ေတာင္ဘက္အေရွ႕သို႔စဥ္းငယ္ယြန္းသည့္တာ (၉၀၀) ခန္႔အကြာ ေတာင္ကုန္းအျမင့္တြင္တည္သည္ကမူအမ ွန္ပင္။

ဆူးေလေစတီေတာ္၏ပရိ၀ႈဏ္အက်ယ္အ၀န္းမွာ (၂.၁၈၁)ဧကရွိၿပီးအေရွ႕ႏွင့္ အေနာက္အလ်ားေပ (၃၂၂)ေပ ေတာင္ေျမာက္ အလ်ားေပ(၂၉၁)ေပ၊ ရင္ျပင္မွငွက္ျမတ္နား စိန္ဖူးေတာ္အထိ ဉာဏ္ေတာ္ေပ (၁၅၁)ေပအျမင့္ရွိသည္။ဆူးေလေစတီေတာ္သည ပန္းတင္ခံုဖိနပ္ေတာ္မွစ၍ငွက္ေပ်ာဖူးအထိ ရွစ္ေျမႇာင္ကိုယ္ထည္ရွိသည္။ အရပ္ရွစ္မ်က္ႏွာ ပူေဇာ္ခံရာအျဖစ္ရည္မွန္းဟန္တူသည္ဟု ဖြင့္ဆုိၾက၏။ ပန္းတင္ခံု၊ဖိနပ္ခံု၊ရွစ္ေထာင့္မွာ မဂ္ၢင္ တရား ရွစ္ပါးအားရည္မွန္းျခင္းျဖစ္၏။ၾကာ၀န္းသံုးရစ္ပါရွိရာ ရတနာသံုးပါးကို ၫႊန္းသည္ဟု ဖြင့္ဆိုႏုိင္ ၏။ ေခါင္းေလာင္း သပိတ္ေမွာက္မွာ အရိယာတို႔၏က်င့္စဥ္ျဖဴစင္သ ည့္ ဘ၀ကိုရည္မွန္းျခင္းျဖစ္၏။ ေဖာင္းရစ္ကိုးရစ ပါရွိေနျခင္းသည္ ေလာကုတၱရာကိုးပါးအားရည္မွန္းျခင္းျဖ စ္၏။ၾကာေမွာက္ၾကာလွန္၊ငွက္ေပ်ာဖူးေတာ္၊ ငွက္ျမတ္နားေတာ္ တို႔မွ ဗုဒၶဓမၼစက္ေတာ္သန္႔စင္မြန္ျမတ္ျ ခင္းဟု ေလာကုတၱရာ တရားအလံုးစံုအား ေလာကီအျမင္ႏွင့္ စပ္ဟပ္ေပါင္းစပ္ၿပီး ေရွးေခတ္ဗိသုကာပညာရွင္မ်ားတင္စားခဲ့သည္ဟု ဆိုရမည္ျဖစ္၏။

သိဖြယ္မွတ္ဖြယ္မ်ား

ဆူးေလေစတီေတာ္သည္အေလာင္းမင္းတရားႀကီး ရာမညတိုင္းအားသိမ္းပိုက္စဥ္ ဒဂံုၿမိဳ႕သို႔ ၀င္ေရာက္နားေတာ္ မူသည့္အခါဒဂံုၿမိဳ႕သည္ ယာေတာေျမအျဖစ္ေရာက္ေနၿပီဆိုရမည္။ အေလာင္းမင္းတရားႀကီးသည္ ၁၇၅၅-ခုႏွစ္၌ ေ႐ႊတိဂုံေစတီေတာ္အားဖူးျမင္ၿပီး ရန္အေပါင္း ကုန္ေသာ နိမိတ္အျဖစ္ ဒဂံုၿမိဳ႕အား““ရန္ကုန္ၿမိဳ႕” ”ဟု ဘြဲ႕မည္တပ္ၿပီး ၿမိဳ႕သစ္ တည္ခဲ့၏။အေလာင္းမင္းတရားတည္သည့္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕သည္ အက်ယ္ အ၀န္းအားျဖင့္ (၁၁၁၉)တာခန္႔ က်ယ္၀န္း၏။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕အား သစ္တပ္ၿမိဳ႕အျဖစ္က်ဳံး၊ ေျမာင္၊တံခါး၊ ျပအိုး စေသာ ၿမိဳ႕အဂၤါႏွင့္ တည္ခဲ့သည္။ နယ္နိမိတ္အက်ယ္အ၀န္းမွာ ေျမာက္ ဘက္တြင္ ဆူးေလဘုရား ေတာင္ဘက္တြင္ရန္ကုန္ျမစ္၊ အေရွ႕ဘက္၌ကုန္သည္လမ္း၀န္းက်င္၊ (ဂ်ဴဒါအီစကယ္လမ္း) အေနာက္ဘက္တြင္ လမ္း(၃၀)သို႔မဟုတ္ စစ္ကဲေမာင္ေထာ္ေလးလမ္း ၀န္းက်င္ျဖစ္၏။

ထုိစဥ္က ဆူးေလေစတီေတာ္သည္သစ္တပ္ၿမိဳ႕႐ုိး အျပင္တြင္ရွိၿပီးေရပတ္လည္၀ိုင္းရံလွ်က္ ရွိသည္။ ကုန္းျမင့္ေပၚမွ ေစတီတစ္ဆူအျဖစ္ရွိေန၏။ အေလာင္းဘုရားၿမိဳ႕တည္စက လူဦးေရ တစ္ေသာင္းခန္႔သာရွိေသာ္လည္းပင္လယ္ဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕ျဖစ္ ခဲ့သည္အေလွ်ာက္ လူဦးေရတိုးတက္လာသည့္ အေလွ်ာက္ ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ေရးလုပ္ငန္းမ်ားႀကီးထြားလာၿပီး အခ်က္အျခာေဒသျဖစ္လာခဲ့၏။ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၁၂၀၃)ခုႏွစ္၊ေ႐ႊဘုိမင္း(ခ) ဟံသာ၀တီမင္း(ခ) ကုန္းေဘာင္မင္း၊ အမရပူရၿမိဳ႕ေတာ္မွ ဒဂုံ(ရန္ကုန္)သိ ၾကည္းေၾကာင္းေရေၾကာင္းႏွင့္ မဟာဗ်ဴဟာ နည္းဗ်ဴဟာ အျပည့္ႏွင့္ ႂကြခ်ီခဲ့၏။ထုိစဥ္က ေ႐ႊဘို(ေခၚ) သာယာ၀တီမင္းႏွင့္အေလာင္းဘုရားတည္ထားခဲ့သည့္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕အား တိုးခ်ဲ႕လွ်က္ေအာင္ေျမရန္ႏွင္းၿမိဳ႕သစ္ အျဖစ္ ကမၺည္းတင္ခဲ့သည္။ထုိအခါ ဆူးေလေစတီသည္ ၿမိဳ႕သစ္နယ္နိမိတ္အတြင္းသို႔ ေရာက္ခဲ့၏ဆူးေလေစတီ၏ ၀န္းက်င္တြင္ ႐ံြ႕ဗြက္၊ေရအိုင္ ႏွင့္ေတာခ်ဳံမ်ာ း ထူထပ္စြာေပါက္ေရာက္ေန၏။ ဒီေရအတက္အက် ျဖစ္ေပၚ၍ေစတီေတာ္၀န္းက်င္ကို ဒီေရလႊမ္းမိုးမႈ ရွိခဲ့သည္။ ေစတီအနီး၀န္းက်င္ရွိ ဗြက္ ေတာမ်ား အလယ္၌ပင္ ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမ်ားတည္ရွိခဲ့သည္ဟုဆုိ၏။ သစ္ပင္မ်ား အုပ္အုပ္ဆိုင္းဆိုင္းရွိသျဖင့္ ေရျပင္က်ယ္ႏွင့္ ၾကည္ႏူးဖြယ္ ေအးခ်မ္းေနသည္ဟုဆုိ၏။

ဆူးေလေစတီ၏အေနာက္ဘက္ေစာင္းတန္းသည္ ယခုတည္ရွိသည့္ ဆက္သြယ္ေရး႐ုံးအထိရွိသည္ဟုဆို၏။ ျမန္မာ သကၠရာဇ္ (၁၂၁၄)ခုႏွစ္ အဂၤလိပ္ျမန္မာ ပထမစစ္ပြဲၿပီးခ်ိန္အထိ ဗႏၶဳလပန္းၿခံ၏ေတာင္ဘက္ကၽြန္းေ နရာမ်ားသည္ ေရလယ္ကၽြန္းျဖစ္ေနသည္။ ဆူးေလဘုရားသို႔ကူးရန္ေက်ာက္တံတား တစ္ခုတည္ေဆာက္ထားသည္ဟု အဆိုရွိ၏။ ေရလယ္ေက်ာင္းမ်ားယခင္က ဆူးေလလမ္းကိုေလွ ်ာတန္းလမ္းဟု ေခၚခဲ့ၿပီးေနာင္တြင္ ဆူးေလဘုရားလမ္းဟ တြင္ခဲ့၏။ေက်ာက္တံတားလမ္းဟု ေခၚလည္းရွိ၏။ ထုိစဥ္က ဆူးေလေစတီေတာ္၏အေနာက္ေတာင္ဘက္ မနီးမေ၀းတြင္ က်ဳိက္မဲ သံကေရာ(ေခၚ) က်ဳိက္ျမတ္သံခ်ဳိ ေစတီႏွင့္ရဟႏၲာသိမ္ေတာ္ႀကီးလည္းရွိသျဖင့္ ဘုရားဖူးမ်ား စည္ကားေနသည္ဟုဆို၏။

အဂၤလိပ္ျမန္မာဒုတိယစစ္ပြဲအၿပီး၌ အဂၤလိပ္တို႔သည္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕အား အစိုးရ႐ုံးစိုက္ရာဟု သတ္မွတ္ခဲ့၏။ ထုိ႔အတူ ေကာ္မရွင္နာမင္းႀကီးဆာအာသာဖယ္ရာကား ျမ ိဳ႕သစ္တည္ရန္ အမိန္႔ႏွင့္ အတူေတာင္ကုန္းၿဖ ိဳျခင္း၊ အနိမ့္ပိုင္းေျမဖို႔ျခင္း၊ လမ္းေဖာက္ျခင္းမ်ားျပဳခဲ့သလို ေစတီပုထိုးမ်ား၊ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ားအား ၿဖိဳဖ်က္ခဲ့သည္။ ၿမိဳ႕ကြက္ႏွင့္ မလြတ္ဟု အေၾကာင္း ျပကာ ဆူးေလ၀န္းက်င္ရွိဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္း(၅၀)အား သရက္ဥယ်ာဥ္တည္ရွိရာသို႔ ဖယ္ရွားေျပာင္းေ႐ႊ႕ခဲ့၏။ အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕တို႔သည္ က်ဳိက္ျမတ္သံခ်ဳိေစတီအား ၿဖိဳဖ်က္ခဲ့ၿပီးေနာက္ တဆင့္လွမ္းတက္ခါ ဆူးေလေစတီႀကီးအားၿဖိဳဖ်က္ရန္ ႀကိဳးပန္းၾက၏။ အာဏာပိုင္တို႔အားဆူးေလေစတီသည္ လမ္းဆံုလမ္းခြတြ င္ရွိသည့္ေစတီျဖစ္သျဖင့္ၿဖိဳဖ်က္သင့္သည္ ဟု တင္ျပၾက၏။

သို႔ေသာ္ အဂၤလန္တြင္ရွိသည့္၀ိတုိရိယ ဘုရင္မႀကီးက `ဆူးေလေစတီသည္ ထူပါေစတီျဖစ္သျဖ င့္ မတူးၿဖိဳ၊ မဖ်က္ဆီးရ ဆူးေလေစတီအားေကြ႕ပတ္သြားရမည္´ဟု အမိန္႔ျပန္ၾကားခဲ့၏။ယင္းသို႔ ျပန္ၾကားေသာ္လည္း အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕တို႔သည္ လုပ္ပိုင္ခြင့္ အာဏာကို အသံုးျပဳ၍ ဆူးေလေစတီေတာ္ ၀တိၱကေျမျဖစ္သည့ ကုန္းေတာ္ေအာက္ေျခမ်ားအား တူးၿဖိဳဖဲ့ခ်ၾက၏။ေျမညႇိၿပီး ၀တၱကေျမကို ၿမိဳ႕သစ္အတြင္းထည့္ခဲ့၏။ထုိ႔ေၾကာင့္ ဆူးေလေစတီသည္ မွန္ကူကြက္သ႑ာန္ ကုန္းေတာ္ငယ္ျဖစ္ေနျခင္းျဖစ္၏။

ဆူးေလဘိုးဘိုးႀကီးသမိုင္း

ဤဘဒၵကမၻာတြင္ ပြင့္ခဲ့သည့္ ျမတ္စြာဘုရားရွင္ ေလးဆူအားမွီလိုက္သည့္ သက္ေတာ္ရွည္ ““ေလးဆူနတ္ႀကီး””ဟု သမုိင္းစဥ္မ်ားတြင္ ေတြ႕ရသည္။ ေလးဆူနတ္ႀကီးသည္ ေ႐ႊတိဂုံေစတီေတာ္အား တည္ထားကိုးကြယ္ရန္ ေနရာျဖစ္သည့္သိဂၤုတၱရကုန္းေျ မအား ညႊန္ျပေပးခဲ့သည့္ဘိုးဘိုးႀကီးမ်ားအနက္ တစ္ပါးျဖစ္၏။ယခင္က ေလးဆူနတ္ႀကီး ဟုလူသိမ်ားခဲ့ၿပီး ထိုေနရာတစ္၀ိုက္တြင္ ေနထိုင္သူမ်ား၏ ကိုးကြယ္ဆည္းကပ္မႈကို ခံခဲ့ရသည္။ယုံၾကည္မႈလြန္ကဲ သည့္ ျမန္မာလူမ်ဳိးမ်ားသည္ယုံၾကည္မႈႏွင့္အတူ အားကိုးအားထားျပဳခဲ့သည္လည္းရွိသည္။ လုပ္ငန္းေဆာင္တာ လုပ္ကိုင္ရာတြင္ျဖစ္ေစ၊ အခက္အခဲ ႀကံဳခဲ့သည့္အခါတြင္ျဖစ္ေစ၊ ေလးဆူနတ္ႀကီးအား ပသပူေဇာ္ အဓိ႒ာန္ ျပဳျခင္းမ်ားျပဳလုပ္ခဲ့ၾကသည္ ႏွင့္အညီ ေအာင္ျမင္မႈမ်ားစြာ ရခဲ့သည့္ သာဓကမ်ားရွိခဲ့သည္ ဟု ဆို၏။

ထို႔ေၾကာင့္ လူအမ်ားသည္ ဤေလးဆူနတ္ႀကီးအား ထိုေနရာတြင္နတ္နန္းျပဳလုပ္၍ ပူေဇာ္ခဲ့သည့္ အစဥ္အလာ ရွိခဲ့သည္။ေရွးသူေဟာင္းတို႔စကားလည္းရွိ၏။ အခ်ဳိ႕၏စကားအရ ေလးဆူနတ္ႀကီးသည္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕လယ္ အားပိုင္သူဟု ဆို၏။အဓိ႒ာန္ႏွင့္ လုပ္ငန္းလုပ္၍ ေအာင္ျမင္လွ်င္ တတ္ႏိုင္လွ်င္ တတ္ႏိုင္သေလာက္ ၀တ္လဲေတာ္ ပုဆိုး၊အက်ႌပု၀ါမွ အစ ေငြအသျပာတတ္ႏိုင ္သ၍ ပူေဇာ္ၾကသည္။ေလးဆူနတ္ႀကီးသည္ နတ္သက္ရွည္သူျဖစ္ၿပီးေကာင္းမႈ ေကာင္းက်ဳိးျပဳသ ူဟုလည္းဆို၏။ လူအမ်ားသည္ ေလးဆူနတ္ႀကီးသည္ လူအမ်ား၏အပူေဇာ္ခံ ဘ၀သို႔ ေရာက္ခဲ့ၿပီး ေလးဆူနတ္ႀကီးေနထိုင္သည့္နယ္တြင္ ေစတီဘုရား တည္ထားကိုးကြယ္သည့္အခါ ထိုေစတီဘုရား၌ ေလးဆူနတ္ႀကီးအားသီးျခား နန္းျပဳလုပ္၍ပူေဇာ္ၾက၏။

“ေလးဆူနတ္ႀကီး” အားဆူးေလေစတီေတာ္ အတြင္း၌ သီးျခားနန္းတည္ကိုးကြယ္၍ ကာလရွည္ၾကာ ကိုးကြယ္မႈၾကာလာသည့္အခါ လူအမ်ား၏စိတ္ထဲ၌ ေလးဆူနတ္ႀကီးအားဆူးေလ ေစတီေတာ္အားအစြဲျပဳ၍ ““ဆူးေလဘိုးဘိုးႀကီး”” ဟု ေခၚတြင္လာခဲ့ၾကသည္။ စင္စစ္ ေလးဆူနတ္ႀကီးသည္ ေလးဆူနတ္ဟုေခၚခဲ ့ေသာ္လည္းသာမန္နတ္မ်ဳိးနတ္ႏြယ္ မဟုတ္၊ ဘဒၵကမၻာတြင္ ပြင့္ေတာ္မူသည့္ ဘုရားရွင္မ်ားအား မွီလိုက္ေသာ နတ္ျဖစ္သည္။

ေရွးသူေဟာင္းအခ်ဳိ႕က သူေတာ္စင္နတ္ဟုေခၚ၏။ မေကာင္းသူပယ္၊ေကာင္းသူကယ္၏။သာသနာအတြက္ ဘ၀နာတရားကိုးစားသူဟုဆို၏။ ေကာင္းမႈေကာင္းက ်ဳိးျပဳသူမ်ား၊ဘာသာ သာသနာအက်ဳိးျပဳသူမ်ားအား ေဆာင္မမည္ဟု ဆို၏။ဆူးေလဘိုးဘိုးႀကီး၏ နန္းထိမ္းတစ္ဦးကဆူးေလဘိုးဘိုးႀကီးအား ““သက္ေတာ္ရွည္ သူေတာ္စင္ နတ္မင္းႀကီးတစ္ပ ါးပဲ၊ ဆူးေလဘိုးဘိုးႀကီးဟာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕လယ္ကုိ ပိုင္စိုးထိမ္းသ မ္းထားသူ လည္းျဖစ္တယ္။ၿမိဳ႕လည္တစ္၀ိုက္မွာ လုပ္ငန္းလုပ္သူေတြ၊ အားကိုးအားထားျပဳ တုိင္တည္အလုပ္လုပ္ရင္းအမ်ားႀကီးေအာင္ျမင္ ထေျမာက္ႏိုင္တယ္”” ဟုဆို၏။ထို႔အတူ နန္းထိမ္းေဟာင္း ႀကီးကဆူးေလဘိုးဘိုးႀကီးဟာ ဘာသာသာသနာအတြက္ ေစာင့္ထိန္းသူျဖစ္လို႔ ဘာသာသာသနာ အက်ဳိးျပဳသူေတြက ပိုၿပီးေစာင္မၾကည့္႐ႈတယ္။ဆူးေလဘိုးဘိုးႀကီးကို တိုင္တည္အလုပ္ လုပ္သူဟာ ကံငါးပါးလုံၿခံဳရမယ္ ဟုဆို၏။

ေမတၱာျဖင္႔ မ်ွေ၀သူ အႏွိဳင္းမဲ႔စာတိုေပစမ်ား

(တင္ေမာင္လိႈင္)