အမႈိက္ ေကာက္တာ ရွက္စရာ မဟုတ္ပါ

အဂၤလိပ္ ျမန္မာ ဒုတိယ စစ္ပြဲအၿပီး ရန္ကုန္အပါ
အဝင္ ပဲခူးကို အဂၤလိပ္တို႔ သိမ္းယူ လိုက္ ၿပီျဖစ္
ေၾကာင္းေၾကညာသည့္ အခမ္းအနားကိုဗိုလ္မွဴးး
အာသာ ဖယ္ယာ(Major Arthur Phayre)) က
ဦးေဆာင္ၿပီး ၁၈၅၂ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၂ဝ ရက္
ေန႔တြင္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၌ က်င္းပခဲ့သည္။

သမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ားအရဆို လွ်င္ေတာ့ပထမဆုံး
ရန္ကုန္ျမဴနီ စီ ပယ္အဖြဲ႕ကို ၁၈၇၄ ခုႏွစ္တြင္ ဖြဲ႔
စည္းခဲ့သည္ဟုဆိုသည္။

ေအာက္ ျမန္မာႏိုင္ငံကို အဂၤလိပ္တို႔က (အဂၤလိပ္
ျမန္မာ) ဒုတိယစစ္ပြဲ အၿပီး ၂၂ ႏွစ္အၾကာတြင္ ဖြဲ႔
စည္းခဲ့ျခင္း လည္းျဖစ္သည္။

အဂၤလိပ္တို႔က ရန္ကုန္ကို သိမ္းၿပီးေနာက္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို ၿမိဳ႕ဝန္(Town Magistrate) က တာဝန္
ယူအုပ္ ခ်ဳပ္ခဲ့ရာမွ ျမဴနီစီပယ္အဖြဲ႕ ေပၚ လာၿပီးထိုအဖြဲ႕ က စည္ပင္သာယာ ေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို ၿမိဳ႕ဝန္ထံမွ လႊဲ
ယူခဲ့ျခင္းလည္း ျဖစ္သည္။ ပထမဆုံးျမဴနီစီပယ္အဖြဲ႕ တြင္ အဖြဲ႕ဝင္ ၃၂ဦးရွိသည္။

ထို အဖြဲ႔တြင္ ပဲခူးေကာ္မရွင္နာမင္း ႀကီး က်န္းမာေရးအရာရွိ လက္ေထာက္ၿမိဳ႕ဝန္ဆရာဝန္ႀကီး အင္ဂ်င္နီယာ
အလုပ္ဝန္ႏွင့္ ၿမိဳ႕ဝန္တို႔က ရာထူးအေလ်ာက္ အဖြဲ႔ဝင္မ်ားအျဖစ္ ပါဝင္ရၿပီး က်န္၂၆ ဦးကို မဟာဝန္ရွင္ ေတာ္
မင္းႀကီးက ခန္႔သည္။

ထို ၂၆ဦးတြင္ အစိုးရအရာရွိ ၁၁ ဦးႏွင့္ ၿမိဳ႕သူ ၿမိဳ႕သား ၁၅ဦး ပါဝင္သည္။ ထိုအဖြဲ႔တြင္ ၿမိဳ႕ဝန္က ဥကၠ႒ျဖစ္
သည္။ ရန္ကုန္ ျမဴနီစီ ပယ္အဖြဲ႔ကို ၁၈၇၄ ခု ႏွစ္ ဇူလိုင္လ ၃၁ရက္ေန႔တြင္ စတင္ ဖြဲ႔စည္းခဲ့သည္။ ရန္ကုန္
ျမဴနီ စီပယ္အဖြဲ႔၏ ပထမဆုံး ဥကၠ႒ မွာ အေရးပိုင္အီဗာဆင္ (Captain Evason) ျဖစ္ သည္။

ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ေတာ္စည္ပင္သာယာေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို ပို၍ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ရန္အတြက္ Rangoon Development
Trust Act အရ ၁၉၂ဝျပည့္ႏွစ္ တြင္ ရန္ကုန္စည္ပင္ သာယာေရး အဖြဲ႕ကို ဖြဲ႕စည္းသည္။ က်န္းမာ ေရးႏွင့္
ညီညြတ္ေသာ၊ ေခတ္မီ ေသာ၊ ေနခ်င္စဖြယ္ျဖစ္ေသာ ၿမိဳ႕ေတာ္တစ္ခုျဖစ္ရန္ ဖန္တီး ႏိုင္ခဲ့သည္။ မူလက ရန္
ကုန္ၿမိဳ႕ သူ၊ၿမိဳ႕သားမ်ားသည္ ေရတြင္း၊ ေရကန္မ်ားကိုသာ အသုံးျပဳ ေနရာမွ အင္းလ်ားကန္၊ ကန္ေတာ္ ႀကီး၊
ေလွာ္ကားႏွင့္ ဂ်ဳိးျဖဴကန္ မွေရမ်ားသုံးႏိုင္ရန္ ေဆာင္ရြက္ ခဲ့သည္။ လမ္းမ်ားကို ေျမသား လမ္းမွ ကတၱရာလမ္း
ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္သည္။ မိလႅာမ်ားကို ကားျဖင့္သယ္၍ ျမစ္တြင္းသို႔ စြန္႔ ရာမွၿမိဳ႕လယ္ေျမေအာက္ ျပြန္
လမ္း မ်ားမွတစ္ဆင့္ ျမစ္တြင္းသို႔ ပို႔ႏိုင္သည္အထိ စီမံသည္။ ေရနံဆီျဖင့္ ထြန္းညိႇရေသာ လမ္းမီးမ်ားအစား
လွ်ပ္စစ္မီးတိုင္မ်ားႏွင့္ လင္းထိန္ေစခဲ့သည္။

၁၉၂၂ခုႏွစ္ကိုေရာက္ ေတာ့ ရန္ကုန္ျမဴနီစီပယ္အဖြဲ႔က ျမဴနီစီပယ္ေကာ္ပိုေရးရွင္းဟု ျပင္ဆင္ဖြဲ႕စည္းသည္။
ျမန္မာတိုင္းရင္းသားမ်ားထဲမွ ဥကၠ႒ အျဖစ္ပထမဆုံး တာဝန္ယူခဲ့သူမွာ ပညာေရးဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ ေဟာင္း ဆ
ရာဝန္ ဦးဘရင္ျဖစ္ သည္။ ဥကၠ႒ရာထူးကိုလည္း ၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္ဟု ေျပာင္းလဲေခၚ ေဝၚခဲ့သည္။ ပထမဆုံး
ရန္ကုန္ ၿမိဳ႕ေတာ္ ဝန္မွာ ဝတ္လုံေတာ္ရ မစၥတာမြန္ရွိဆိုသူျဖစ္သည္။ ေခတ္ေဟာင္းရန္ကုန္သည္ ၿမိဳ႕ေတာ္
ရန္ကုန္အျဖစ္ အခ်ိန္တို အတြင္းမွာပင္ ေျပာင္းလဲလာျခင္းလည္းျဖစ္သည္။ ထိုအခ်ိန္က ေကာက္ယူခဲ့ေသာ
(၁၉၁၁ ခုႏွစ္) သန္းေခါင္စာရင္းအရ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ေတာ္တြင္ လူဦးေရ ၂၉၃၃၁၆ ဦးရွိသည္ ဟုဆို သည္။

လြတ္လပ္ေရးရၿပီး ေနာက္ ပိုင္း ေတာ္လွန္ေရးေကာင္စီ အစိုးရတက္လာသည့္ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္အထိလည္း ရန္
ကုန္ျမဴနီစီပယ္ေကာ္ပိုေရးရွင္း၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္ႏွင့္တာဝန္မ်ားကို ၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္တစ္ဦးတည္းက က်င့္သုံး ေဆာင္
ရြက္လာခဲ့သည္မွာ ၁၉၇၂ခုႏွစ္အထိျဖစ္သည္။ ၁၉၇၄ခုႏွစ္ မတ္လ ၂၅ရက္တြင္ အမိန္႔ေၾကညာစာ အမွတ္
၃၉ ျဖင့္ ျပင္ဆင္ဖြဲ႔စည္းခဲ့ၿပီး ရန္ကုန္တိုင္း ျပည္သူ႔ေကာင္စီဥကၠ႒ကိုရန္ကုန္ၿမိဳ႕ ေတာ္၏ ၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္အျဖစ္
သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းေပးခဲ့သည္။

ဤကား ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ေတာ္ စည္ပင္သာ ယာေရး၏ေခတ္ အဆက္ဆက္ တာဝန္ယူလုပ္ ေဆာင္ခဲ့မႈကို အက်ဥ္း
မွ် တင္ ျပျခင္းသာျဖစ္သည္။ ဆိုရလွ်င္ လြတ္လပ္ေရး မရမီ အခ်ိန္က လူဦးေရ သုံး သိန္း ခန္႔သာ ရွိေသာအ
ခ်ိန္တြင္ စည္ပင္သာယာေရးလုပ္ငန္းႀကီးကို စနစ္တက်အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္ျဖစ္ရာ စင္
ကာပူလိုႏိုင္ငံမ်ဳိး ကပင္ျမန္မာ ႏိုင္ငံ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ေ တာ္၏ အေျခအေနကို အားက်ခဲ့ရသည္ဟု ဆိုသည္။ သန္႔
ရွင္းလွပခဲ့ေသာ ဤၿမိဳ႕ေတာ္ႀကီးကို စတင္သန္႔စင္သူမ်ားသည္ တံျမက္လွည္းလို အေျခခံလူတန္းစားမ်ားက
စတင္ခဲ့သည္ဟုဆိုလွ်င္ စာဖတ္သူတို႔လက္ခံၾကမည္ဟုလည္း ယုံၾကည္ပါသည္။

အကယ္၍ နံနက္မိုးမလင္း မီ က်န္းမာေရးေလ့က်င့္ခန္း အျဖစ္ လမ္းေလွ်ာက္ဖူးသူ တစ္ဦးကသင္ျဖစ္သည္
ဆိုလွ်င္ ေတာ့ နံနက္လင္းအားႀကီး အခ်ိန္မွာ တံျမက္စည္း ကိုယ္စီ ျဖင့္ အမႈိက္လွည္းေလးေတြ လမ္းေဘး
မွာရပ္ၿပီး အမႈိက္ သိမ္းေနတာကို သင္ေတြ႕ႏိုင္ မည္ျဖစ္ပါသည္။ ရံဖန္ရံခါ သူတို႔ ေမြးထားေသာ လူ မမယ္
ကေလးငယ္မ်ား ကို ပလက္ ေဖာင္းေပၚတြင္ သိပ္ထားခဲ့ၿပီး မိခင္ျဖစ္သူက တံျမက္လွည္းေန သည္ကို ေတြ႔
ရေကာင္းေတြ႔ရ ႏိုင္ပါသည္။ သည္လိုမွ မဟုတ္လွ်င္လည္း အသက္အရြယ္ အေတာ္ေလး ႀကီးရင့္ ေနသည့္
လူႀကီးပိုင္း တံျမက္လွည္းသူ လည္း ျဖစ္ခ်င္ျဖစ္ပါလိမ့္ မည္။

ယေန႔ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕လူဦးေရ မွာေျခာက္သန္းေက်ာ္ၿပီဟု သိရ ပါသည္။ တစ္ေန႔ လွ်င္ လူဦးေရ သံုးသန္းခန္႔ ၿမဳိ႕
ေတာ္တြင္း ဝင္ထြက္သြားလာေနသည္ဟုလည္း စာရင္းမ်ားအရ သိရသည္။ သူတုိ႔တစ္ေတြ စားခဲ့၊ ေသာက္
ခဲ့ေသာ စားၾကြင္း စား က်န္ေတြ၊ အမႈိက္ေတြ၊ လမ္း ေပၚမွာ ပစ္ခ်ခဲ့ေသာ စြန္႔ပစ္ အပုိပစၥည္းေတြက လမ္းမ
ေတြေပၚမွာ ဟိုတစ္စ သည္တစ္စ သည္အမႈိက္ေတြကို အမ်ား တကာ အိပ္ေပ်ာ္ေနခ်ိန္မွာ သူ တုိ႔သိမ္းဆည္း
ေပးေနၾကသည္။ နံနက္လင္း၍ လူမ်ားပ်ား ပန္းခတ္ လႈပ္ရွားလာသည့္အခါ ၿမဳိ႕ေတာ္ႀကီးမွာ သန္႔ရွင္းေနၿပီ
ျဖစ္သည္။ ညဘက္ပုိင္းတြင္ လည္း အမႈိက္ သိမ္းေနၾကသည့္ သန္႔ရွင္းေရး လုပ္သားေတြကို ၿမဳိ႕ေတာ္ အႏွံ႔
ေတြ႔ေနၾကရသည္။ သူတို႔ဘဝေတြ ဘယ္လုိရွင္သန္ရပ္တည္သလဲဆိုသည္ကေတာ့ ေမးခြန္းထုတ္ၿပီး ဆန္း
စစ္ၾကည့္မည့္သူ အေတာ္ေလးနည္းမည္ဟုထင္ပါသည္။

စည္ပင္အရာရွိတစ္ဦးက ေျပာဖူးသည္။ ” ရန္ကုန္မွာ သန္႔ ရွင္းေရးလုပ္သားရဖို႔ အေတာ္ ခက္သြားၿပီဗ်။ ဘာ
လို႔လဲဆိုရင္ေတာ့ သာမန္အလုပ္ ၾကမ္းသမား တစ္ေယာက္က တစ္ေန႔လုပ္ရင္ ဥပမာဗ်ာ ေဆာက္လုပ္ေရး
ဆိုက္တစ္ခုမွာ ဝင္လုပ္ရင္ေတာင္ ေလး၊ ငါးေထာင္ရေနတာဆိုေတာ့ သန္႔ရွင္းေရး မလုပ္ၾကေတာ့ဘူး။ အ
မႈိက္ အိတ္ေတြနဲ႔ စနစ္တက် စြန႔္ပစ္ ဖုိ႔စည္းကမ္းခ်က္ထုတ္ခဲ့ဖူးတယ္။ အဲဒီအမႈိက္အိတ္ေတြကိုေျဖၿပီး သူတုိ႔
လုိခ်င္တာရွာခြင့္မရွိဘူး ရွာရင္အေရးယူမယ္ ေျပာတာကိုး။ ဒါကလည္း အမႈိက္ေတြမပြေအာင္ထုတ္တဲ့ စည္း
ကမ္းပါ။ ဒါေပမဲ့ တစ္ဖက္မွာက သူတုိ႔ရတဲ့ ဝင္ေငြဆိုတာက အဲဒီ အိတ္ေတြထဲမွာ ျပည္သူေတြ စြန္႔ပစ္လုိက္
တဲ့ အထဲက ျပန္ ေရာင္းလုိ႔ရတဲ့ ေကာ္၊ ပလတ္ စတစ္၊ ေၾကးလိုဟာမ်ဳိးေတြ ရွာေဖြၿပီး ျပန္ေရာင္းရတဲ့ ဝင္ေငြ
ကိုလည္း မီွခိုရတာဆိုေတာ့ အခု ေနာက္ပိုင္းသန္႔ရွင္းေရးဝန္ထမ္း ရဖုိ႔မ လြယ္ဘူး” ဟု ေျပာခဲ့သည္။

လူဦးေရ ၆ သန္းေက်ာ္ရွိ ေသာ ရန္ကုန္ၿမဳိ႕ေတာ္ႀကီးမွာ အမႈိက္က တစ္ေန႔လွ်င္ တန္ ၁၆ဝဝ ေက်ာ္ ထြက္ရွိ
ေနသည္။ ဝန္ထမ္း ၄ဝဝဝ ရွိသည္ဆုိ လွ်င္ပင္ တစ္ဦးလွ်င္ အမႈိက္ တန္ဝက္ခန္႔ သိမ္းဆည္းေနရ မည္ျဖစ္
ရာ မည္သို႔မွ် ဝန္ထမ္း ဦးေရ ေလာက္ငမႈရွိရန္ လြယ္ ကူမည္မဟုတ္ေပ။ အမႈိက္သိမ္းဝန္ထမ္း သန္႔ရွင္းေရး
လုပ္သား ရရွိမႈ ကိစၥႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ မႏၲေလး မွလာေသာ သတင္း တစ္ပုဒ္ ကိုလည္း ဖတ္႐ႈခဲ့ရဖူးသည္။
မႏၲေလးၿမဳိ႕ေတာ္တြင္ က်ဴး ေက်ာ္ေနထိုင္သူ မိသားစုမ်ား အလုပ္အ ကိုင္လုိ အပ္ပါ က စည္ ပင္ဝန္ထမ္းအ
ျဖစ္ ခန္႔အပ္ၿပီး ေနအိမ္စီစဥ္ေပးမည္ဆိုသည့္ သတင္းျဖစ္သည္။

ထိုသတင္း အရ သန္႔ရွင္းေရးလုပ္သား တစ္ဦးလွ်င္ ယာယီဝန္ထမ္း လစာ တစ္လ က်ပ္ ၃၃ဝဝဝ၊ ေထာက္
ပံ့ေၾကး က်ပ္ ၃ဝဝဝဝ၊ အညစ္အေၾကးကိုင္တြယ္ခ က်ပ္ ၁၂ဝဝဝ၊ စုစုေပါင္း က်ပ္ ၇၅ဝဝဝ ရရွိမည္ဟုလည္း
သိ ရသည္။ မႏၲေလး လက္ရွိ လူဦး ေရက တစ္သန္းခန္႔ရွိသည္။ ရပ္ကြက္ေပါင္း ၉၆ ခုမွ ထြက္ ရွိေသာအ
မႈိက္က တန္ခ်ိန္ ၅ဝဝ ခန္႔ရွိသည္။ အမႈိက္သိမ္း ဝန္ ထမ္းက ၁၄ဝဝ ခန္႔ရွိသည္ဟု ဆိုသည္။

သုိ႔ဆုိလွ်င္ အမႈိက္ကစ ျပာသာဒ္မီးေလာင္ဆိုေသာ ျမန္မာ စကားပံုသည္ မူလအဓိပၸာယ္အရ အမႈိက္ေလး
တစ္စကစခဲ့ေသာမီးသည္ တုိင္းျပည္မင္းလုပ္အုပ္ခ်ဳပ္ သူ တုိ႔ ေန ထိုင္ေသာ နန္းေတာ္ ျပာသာဒ္အထိပင္
ကူးစက္ေလာင္ ကြၽမ္းသည္ဟုဆိုလိုရင္းျဖစ္သည္။ ဆင့္ပြားအနက္ကေတာ့ ” ဘယ္ဟာမဆို ေသးေသးမႊား
မႊားဟု အထင္မေသးပါႏွင့္။ထိုေသးေသးမႊားမႊား ျပသနာသည္ပင္ ႀကီးႀကီးမားမားျဖစ္လာႏုိင္ပါသည္” ဆို
ေသာ အနက္လည္း ရပါသည္။

လူတုိင္းကိုယ္စီမွာ တာဝန္ရွိ

” အမႈိက္ေကာက္တာ ရွက္ စရာမဟုတ္ပါ။ စည္းကမ္းမဲ့ အမႈိက္စြန္႔ တာသာ ရွက္စရာပါ” ဟု မၾကာခဏ
ဖတ္ရ၊ မွတ္ရဖူးပါသည္။ မိမိတို႔ အသိစိတ္ဓာတ္ ကိုယ္စီျဖင့္ ဝိုင္းဝန္း ထိန္းသိမ္း ၾကမွသာ ၿမဳိ႕ေတာ္ေတြ
သန္႔ရွင္း ပါမည္။ ၿမဳိ႕ေတာ္ေတြ သန္႔ရွင္း ပါမွ ၿမဳိ႕ေတာ္ေနျပည္သူေတြ က်န္းမာေရး ေကာင္းမည္ဟု လည္း
ဆိုခ်င္ပါသည္။ေသးေသးမႊား မႊားေလး ေတြကို တစ္ဦးခ်င္း တာဝန္ယူ ေျဖရွင္းျခင္းျဖင့္သာ ျပသနာ ႀကီး
ႀကီးမားမားျဖစ္လာမည့္ အေရးကို ကာကြယ္ႏိုင္ၾက မည္ ဟု လည္း ဆိုခ်င္ပါသည္။

သိန္းေအး

ရည္ၫႊန္း-
(၁) အင္တာနက္ဝက္ဘ္ဆုိက္မ်ား
(၂) ရန္ကုန္တုိင္း၏ ျဖစ္စဥ္သမုိင္းစာတမ္း (၁၉၈၂)

ေပၚျပဴလာျမန္မာသတင္းဂ်ာနယ္မွကူးယူမွ်ေဝသည္။

@SimonRau